Thôn Cẩm Đông, thị xã Điện Bàn ngày nay (Ảnh TL)

Chi Họ Tô làng An Trường xưa, bên cạnh dòng sông Thu Bồn, nay định cư tại thôn Thi Phương, xã Điện Phong, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, cách làng An Trường xưa khoảng 1 km về phía Tây.

Theo lời các cụ cao tuổi trong Chi Họ Tô thì vùng đất Gò Nổi (gồm 3 xã Điện Phong, Điện Trung, Điện Quang thuộc huyện Điện Bàn) được bao bọc bởi hai nhánh của dòng sông Thu Bồn, quanh năm được bồi đắp phù sa nên đất đai màu mỡ. Thuở xa xưa trên đường vào phương Nam lập nghiệp, ông Tổ của Chi Họ Tô đã dừng chân tại làng An Trường khai hoang lập ấp, dựng xây cơ nghiệp đến bây giờ đã hơn 15 đời. Họ Tô là 1 trong 4 dòng họ cớ từ ngày khai sinh lập ấp làng An Trường xưa.

Thế hệ con cháu bây giờ nghe kế lại Thủy tổ của Họ Tô làng An Trường từ Thanh Hóa vào lập nghiệp, nhưng không rõ danh tính và xã, huyện nào của Thanh Hóa, vì Tộc phả của Chi họ bi hỏa hoạn thiêu rụi.

Năm Giáp Thìn 1964, các hậu duệ của Chi Họ Tô là cụ Tô Viết Điểm, Tô Viết Tuyên, Tô Viết Liêu bỏ công sưu tầm và phụng tu được Phổ Chí Tô Viết Tộc nhưng chỉ tìm hiểu được 7 đời về trước, các đời xa hơn thì không biết được.

Qua hai cuộc chiến tranh, nhất là cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước, vùng đất Gò Nổi đã bị bom đạn giặc tàn phá nặng nề. Xóm làng thanh bình, trù phú ngày xưa đã biến thành một vành đai trắng. Năm 1975, sau ngày giải phóng, nước nhà thống nhất, người dân tản cư ở mọi miền trở về quê cũ để xây dựng lại quê hương từ con số không.

Hiện nay Chi Họ Tô tại xã Điện Phong đã đóng góp xây được mộ Thủy tổ và Nhà thờ tại thôn Thi Phương, xã Điện Phong, khánh thành năm 1996. Hàng năm vào ngày 12 tháng Ba âm.lịch, con cháu nội ngoại gần xa trong Tộc tập trung tại từ đường Tô tộc để dự lễ dâng hương ngày tảo mộ và tế xuân của Chi Họ Tô.

Chi Họ Tô làng An Trường, Điện Phong có Đệ tứ phái cùng chung Thủy tổ nhưng do biến đổi thời thế mà các chi phái trong Họ Tô sinh sống ở các địa phương khác nhau tại các huyện Điện Bàn, Duy Xuyên, Đại Lộc thuộc tỉnh Quảng Nam.

Đệ Nhất phái, Đệ Nhị phái có 30 hộ ở tại Điện Phong, Điện Bàn, một số ở xã Duy Phước, xã Duy Trinh huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, và một số làm ăn sinh sống tại Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Đà Lạt. Đa số bà con sinh sống bằng nông nghiệp, làm thợ, kinh doanh, một số là công nhân viên chức nhà nước.

Đệ Tam phái định cư sinh sống tại thôn Lệ Bắc, xã Duy Châu, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, gồm 33 hộ, chủ yếu sống bằng nghề nông, làm thợ. Một số làm việc sinh sống tại Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh. Đệ Tam phái đã xây dựng được Từ đường tại thôn Lệ Bắc, xã Duy Châu, huyện Duy Xuyên.

Đệ Tứ phái định cư sinh sống tại thôn 8, xã Đại Cương, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam, gồm 35 hộ, chủ yếu sinh sống bằng nghề nông, làm thợ, có bằng cấp đi làm ăn sinh sống tại Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh. Đệ Tứ phái đã xây dựng Từ đường tại thôn 8, Đại Cường, Đại Lộc, Quảng Nam

Trong kháng chiến chống Mỹ, con cháu Họ Tô tích cực tham gia cách mạng, góp phần giải phóng quê hương như: Ủng hộ lương thực nuôi quân, nuôi cán bộ cách mạng hoạt động, đi dân công hỏa tuyến. Có nhiều người thoát ly đi chiến đấu, phục vụ chiến đấu có 11 liệt sỹ đã hy sinh vì sự nghiệp giai phóng đất nước. Trong Chi họ có 2 Bà  mẹ Việt Nam Anh hùng

Bà Nguyễn Thị Phương sinh năm 1910 có 1 con duy nhất là Liệt sĩ Tô Viết Tuyên .

Bà Lê Thị Lễ sinh năm 1935 có chồng Tô Dĩ và con trai Tô Văn Chiến là liệt sĩ chống Mỹ;

Trong cuộc sống hiện nay của Chi Họ Tô Điện Phong vẫn còn có những khó khăn, nhưng con cháu biết phát huy truyền thống của Tổ tiên, cần cù siêng năng, hiếu học. Trong chi họ có 20 người tốt nghiệp đại học và cao đẳng.

Tô Nguyên Vũ