Đức Tô Hiến Thành sinh ngày 22 tháng Giêng năm Nhâm Ngọ (11-2-1102), là con trai ông Tô Trung, quê ở phường Thái Hòa, thành Thăng Long và bà Nguyễn Thị Đoan, quê ở Ô Diên, quận Vĩnh Khang, nay là xã Hạ Mỗ, huyện Đan Phượng, thành phố Hà Nội. Phường Thái Hòa là hương Long Đỗ xưa nên (tham khảo thêm quyển Tộc phả Họ Tô làng Bao Hàm, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình viết cách đây hàng trăm năm ghi Thần Tô Lịch là Viễn tổ, Đức Tô Hiến Thành là Thủy tổ) phán đoán Đức Tô Hiến Thành có thể là hậu duệ của Thần Tô Lịch. Ông Tô Trung lúc trẻ sống ở quê vợ, sau một thời gian dài làm quan ở Thanh Hóa, khi hồi hưu trí sĩ lại về “chốn tổ Ô Diên” nên có thể nói Đức Tô quê ở Hạ Mỗ. Xã Hạ Mỗ ngày nay có Xóm Lẻ, có một số gia đình Họ Tô cư trú ở đó, thường gọi là Xóm Cụ Tô.
Người được sinh ra ở phủ Trường Yên, tỉnh Ninh Bình là Thanh Hoa (tên gọi Thanh Hóa xưa) ngoại trấn, khi ông Tô Trung làm quan Lệnh doãn (Tri phủ) ở đó. Lúc nhỏ tuổi, Người sống ở Hạ Mỗ, được cậu ruột là Thiền sư Nguyễn Trí Bảo dạy dỗ. Lớn lên, Người sống ở Thanh Hóa, nơi ông Tô Trung làm quan, trong đó có thời gian hàng chục năm sống ở làng Cẩm Đới, tổng Trung Bạn, huyện Tống Sơn, phủ Hà Trung, nay là làng Chánh Lộc, xã Hà Giang, huyện Hà Trung. Năm 1128, Người đỗ khoa Thủ sĩ (?), đời Lý Thần Tông, được làm một chức quan nhỏ ở thành Thăng Long và vẫn về sống với vợ con ở Ô Diên (Hạ Mỗ).
Theo Thần tích ở Cẩm Đới chính từ (ngôi đền chính thờ Đức Tô Hiến Thành ở xã Hà Giang, huyện Hà Trung) thì Người có một bà chánh thất và ba bà trắc thất, sinh được 5 con trai, 3 con gái. Bà chánh thất thì Đại Việt sử ký toàn thư có ghi là Lữ (Lã) thị. Bà tên húy là Lã Thị Dung, hiệu là Phương Dung công chúa, quê ở làng Lạc Thị, xã Ngọc Hồi, huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội ngày nay. Đi khảo sát điền dã và tra cứu trong thư tịch, chúng ta tìm được một bà trắc thất (không rõ họ tên) của Đức Tô ở làng Hương Xá (thường gọi là làng Tè), xã Phúc Khánh, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình. Bà sinh ra Thái úy Tô Trung Từ và Tô Thị Hiền. Tô Thị Hiền sau lấy Trần Lý, ông Tổ của các vua nhà Trần. Trong Phả hệ Họ Trần ghi tên là Tô Phương Lan, được truy phong là Nguyên Từ Hoàng hậu. Ngoài Tô Trung Từ, chúng ta còn tìm thêm được 3 người có thể là con trai Đức Tô (nói là có thể vì mới là tư liệu ghi trong gia phả của các chi họ, chưa phải là tư liệu in trong sách báo). Đó là Tô Tường Vân, Thủy tổ của 2 chi Họ Tô xã Ngư Lộc và xã Hải Lộc, huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa; là hai anh em Tô Khang Sơn và Tô Danh Hiển, Thủy tổ của một số chi Họ Tô ở huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh và huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội. Về con gái thì ngoài Tô Phương Lan, đã tìm thêm được một người là Tô Thị Kim Liên, hiệu là Quỳnh Hoa công chúa, em gái Tô Khang Sơn, chị gái Tô Danh Hiển. Đã tìm được 17 chi họ là hậu duệ và 6 chi họ có thể là hậu duệ của Đức Tô Hiến Thành ở các tỉnh Thái Bình, Thanh Hóa, Bắc Ninh, Hưng Yên và thành phố Hà Nội.
Tô Hiến Thành là nhà quân sự đại tàicó công chấn chỉnh quân đội, tham gia và chỉ huy trấn dẹp các cuộc nội loạn trong nước và các cuộc xâm lăng của ngoại bang, giữ vững an ninh và chủ quyền đất nước. Năm 1141, cùng Đỗ Anh Vũ dẹp giặc Thân Lợi. Thân Lợi thua chạy lên Lạng Châu. Người đem quân đuổi theo, bắt được Thân Lợi, đóng cũi giải về kinh trị tội. Năm 1159 vâng mệnh đi đánh giặc Ngưu Hống, Ai Lao, bắt được người ngựa, trâu voi, vàng bạc, châu báu rất nhiều, được phong Thái úy. Năm 1161, làm Đô tướng, lĩnh 2 vạn binh đi tuần tra miền Tây Nam và các nơi ven biển. Vua Lý Anh Tông thân đi tiễn đến tận cửa biển Đại An. Năm 1167, đã 65 tuổi, Người còn đem quân đi đánh giặc Chiêm Thành, thu nhiều thắng lợi. Vua Chiêm phải phái sứ thần sang xin hòa, giữ lễ phiên thần, triều cống như cũ. Người được phong chức Thái úy là chức quan võ cao nhất triều đình và sau này các triều đình phong kiến săc phong cho các địa phương có đền thờ Người đều tôn xưng Người là Lý Thái úy – Tô Đại Liêu.
Tô Hiến Thành là chính trị gia kiệt xuất. Làm quan dưới 3 triều vua Lý Thần Tông, Lý Anh Tông, Lý Cao Tông, Người có nhiều công lao trong việc củng cố triều chính. Năm 1175, Người được Lý Anh Tông phong chức “Nhập nội Kiểm hiệu Thái phó Bình chương quân quốc trọng sự, tước Trung Tiết vương” và ký thác việc phò ấu chúa là Thái tử Long Trát, mới 3 tuổi lên ngôi là Lý Cao Tông. Người đã vận động các đại thần trong triều đứng về phía mình, chống lại âm mưu của Lê Thái hậu muốn phế bỏ Lý Cao Tông để đưa Long Xưởng (là con trai của Lê Thái hậu, do phạm tội loạn luân đã bị truất ngôi Thái tử hạ xuống hàng thứ dân) lên làm vua.Mặc cho Lê Thái hậu dùng trăm phương ngàn kế, từ quyền lực ép buộc, đến vàng bạc mua chuộc, rồi ban yến vỗ về nhưng trước sau chỉ được Người trả lời: “Làm việc bất nghĩa mà được giầu sang, kẻ trung thần nghĩa sĩ đâu có vui làm, huống chi lời của Tiên đế còn ở bên tai. Thần không dám vâng mệnh”. Khi Người ốm nặng, Đỗ Thái hậu (mẹ Lý Cao Tông) đến thăm, Người đã công tâm tiến cử người hiền tài thay mình, không vị tình riêng, với câu nói nổi tiếng còn ghi trong sử sách: “Vì Thái hậu hỏi người nào thay tôi nên tôi nói là Trần Trung Tá, nếu như hỏi người hầu nuôi thì không phải Võ Tán Đường còn ai nữa”.
Tô Hiến Thành còn có công hoạch định chiến lược và tổ chức việc khai hoang lấn biển lập nên những vùng nông nghiêp trù phú ở các tỉnh ven biển từ Hải Phòng đến Hà Tĩnh. Ở huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng, có một cụm đình, đền, miếu thờ Đức Tô Hiến Thành ở các xã Cổ Am, Dương Am, Lạng Am, Việt Tiến, chính là nơi đóng quân doanh của Người trong công cuộc quai đê, lấn biển Ngải Am. Ngay khi có công được nhà vua phong đất, Người cũng không nhận những vùng đất tốt ở quê hương (không nỡ để họ hàng, dân làng thành tá điền, nô bộc) mà nhận ở những nơi hoang hóa và đưa con cháu đến đó khai hoang, phục hóa lập nghiệp với câu nói còn lưu trong giai thoại Xứ Đoài :”Khứ thị phát, lưu thị mạt” (Đi thì giầu sang, ở lại thì nghèo hèn).
Tô Hiến Thành là nhà văn hóa, có công đề cao tư tưởng “Đức trị” của Nho giáo, góp phần vào việc ổn định trật tự xã hội cuối triều Lý. Người đỗ Thái học sinh (Tiến sĩ) khoa Mậu Ngọ, niên hiệu Thiệu Minh thứ nhất, đời Lý Anh Tông – 1138. Từ đời Lý Anh Tông, nhà Lý đã qua thời thịnh trị. Hai đời vua Lý Anh Tông, Lý Cao Tông đều lên ngôi vào lúc còn quá nhỏ tuổi; lớn lên lại ăn chơi xa xỉ, say đắm nữ sắc, không chăm lo việc nước. Quan lại trong triều thì xu nịnh, tham nhũng. Kinh tế thì thiên tai liên tiếp, nhiều năm mất mùa, dân tình đói kém. Trong nước giặc dã nổi lên (Thân Lợi, Sơn Lão), bên ngoài Chiêm Thành, Ngưu Hống quấy nhiễu. Xã hội lâm vào khủng hoảng. Thời đầu nhà Lý, Văn Miếu thờ chung cả Khổng Tử và Chu Công. Tháng 12 – 1156, Tô Hiến Thành xin lập miếu thờ riêng Khổng Tử. Nhà vua y theo lời, lập miếu thờ Khổng Tử ở phía Nam kinh thành Thăng Long. Với việc xây miếu thờ riêng Khổng Tử, dụng ý của Người là lấy giáo lý của Khổng Tử về nhân nghĩa, tam cương, ngũ thường, lấy khí tiết của nhà Nho quân tử, nêu gương sáng để mọi người noi theo. Việc làm đó như một tuyên ngôn quyết chấn hưng Nho giáo, lấy đạo Nho làm Quốc giáo, là ngọn cờ dẫn dắt nhân tâm trong hoàn cảnh xã hội hỗn loạn, đạo đức suy đồi lúc bấy giờ. Người đứng vào hàng ngũ những nhà Nho chính thống, đề cao Khổng Tử và học thuyết “Đức trị” của đạo Khổng.
Đức Tô Hiến Thành mất ngày 12 tháng Sáu năm Kỷ Hợi (17-7-1179) ở thành Thăng Long, hưởng thọ 78 tuổi. Vua Lý Cao Tông giảm ăn 3 ngày, nghỉ thiết triều 6 ngày như một hình thức quốc tang. Với những công lao to lớn như trên, sau khi Người mất, nhân dân 200 làng xã đã xây đình, đền, miếu thờ Người, có nơi (như đền Cẩm Đới,xã Hà Giang, huyện Hà Trung) còn xây đền thờ từ khi Người còn sống. Số làng, xã xây đền thờ Người có lẽ chỉ sau Đức Thánh Trần. Nhưng do thiên nhiên, chiến tranh và cả con người tàn phá nên hiện nay mới tìm được 49 nơi còn đình, đền, miếu thờ Đức Tô ở các tỉnh, thành phố Hà Nội, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa, Hà Tĩnh. Ngôi đền chính thờ Người là đền Văn Hiến, xã Hạ Mỗ, huyện Đan Phượng, thành phố Hà Nội. Đây là quê hương Người; ở đây còn có phần mộ của Người. Ban liên lạc Họ Tô Việt Nam đã hai lần quyên góp được 400 triệu đồng, dựng bức tượng đồng và tôn tạo lăng mộ Người là 2 trong 3 công trình tâm linh quan trọng nhất (đền thờ, tượng đài, lăng mộ) trong khuôn viên đền Văn Hiến. Nhà nước và thành phố Hà Nội đã đầu tư hàng trăm tỉ đồng để xây lại đền thờ Người, xây dựng các công trình trong khuôn viên đền Văn Hiến và vùng phụ cận thành một thắng cảnh, một khu du lịch tâm linh. Nhiều vị lãnh đạo Đảng và Nhà nước đã trồng cây lưu niệm trong khuôn viên đền.
Một năm hai lần, hàng ngàn con cháu Họ Tô cả nước và khách thập phương về đây cùng nhân dân xã Hạ Mỗ dâng hương tưởng niệm ngày sinh (22 tháng Giêng) và ngày hóa (12 tháng Sáu) của Người. Đức Tô Hiến Thành, người con vĩ đại của xã Hạ Mỗ, danh nhân kiệt xuất của đất nước, của dòng Họ Tô Việt Nam, đời đời sống mãi trong tâm thức của con cháu dòng Họ Tô và của người dân đất Việt.
Tô Bỉnh
- Đại úy Tô Hoài Phong - Người đam mê công nghệ thông tin
- Sợi mỳ Cầu lầu Tô Văn Bình
- Tô Đình Hiệu - người say mê bảo tồn văn hoá dân tộc
- Sân bay Nội Bài chính thức áp dụng mô hình ra quyết định A-CDM
- Anh Tô Văn Tân: Từ nghèo khó nỗ lực vươn lên khá giàu
- Em bé đầu tiên chào đời bằng thụ tinh ống nghiệm tại Vinmec
- Ông Tô Văn Thắng: Trồng dừa đem lại hiệu quả kinh tế cao
- Người lính quân hàm xanh trong đồng bào nơi biên cương
- Nữ bác sĩ sản khoa tận tâm vì sức khỏe của mẹ và bé
- Hoa hậu Thế giới Doanh nhân 2019 Tô Thị Phượng chia sẻ về tiêu chuẩn vẻ đẹp của phụ nữ hiện đại
- Bảng tra Các chức quan, phẩm tước, học vị thời phong kiến Việt Nam
- ANH HÙNG “MÌN GẠT”
- Lễ báo công truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND đồng chí Tô Quyền
- BÀI PHÁT BIỂU TẠI LỄ ĐÓN NHẬN BẰNG XẾP HẠNG DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HOÁ ĐÌNH THUẦN LƯƠNG CỦA NHÀ SỬ HỌC LÊ VĂN LAN
- Ai soạn thảo “Bản thông cáo số 1” của Bộ Tư lệnh Quân giải phóng Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định ngày 30-4-1975?
- VÀI NÉT VỀ QUAN HỆ DÒNG HỌ TRONG CỘNG ĐỒNG LÀNG XÃ HIỆN NAY.
- LỚP TRƯỞNG TÔ HIỆP NHỚ VỀ LỚP ĐỆ NHẤT B “ĐẶC BIỆT”
- Đôi điều cần làm rõ trong sự tích Tô Hiến Thành
- DANH SÁCH TẬP THỂ, CÁ NHÂN ĐÃ GÓP TIỀN LÀM SÁCH HỌ TÔ VIỆT NAM TRONG QUÝ IV-2013
- Chúc văn mừng Hội nghị Họ Tô Hà Nội
Hôm nay : 744
Tháng hiện tại : 26055
Tổng lượt truy cập : 2408213