Về ngôi Đền Nàng Tô Thị ở Hạ Lang, Cao Bằng

Đền thờ Tô Thị Hoạn, xã Đồng Loan (Hạ Lang).

Theo cuốn Cao Bằng tỉnh “Thời hậu Lê, đời Dụ Tông năm Vĩnh Thịnh thứ 14 (1718), có ông Tán Lý Quân Vụ họ Tô từ kinh sư đi dẹp giặc, đóng quân tại châu Hạ Lang. Ông nạp người con gái xã Đồng Loan là Thị Đề làm thiếp. Năm 26 tuổi, sinh được một con gái đặt tên là Tô Thị Huệ, người thông mẫn tháo vát lạ thường, nhan sắc lại tuyệt thế. Đến năm Lê Thuần Tông niên hiệu Long Đức thứ 2 (1733) thì đưa tiễn vào làm cung phi, được sủng hạnh yêu quý vô cùng. Hơn một năm sau được phụng chỉ về quy ninh (về thăm quê), đi qua xứ Khâu Lư, Lạng Sơn thì nghe tin vua Lê mất, nàng lên núi hướng về phía kinh thành đứng mãi trông mà hóa đá. Nay ở trước chùa Tam Thanh, xứ Khâu Lư, Lạng Sơn còn có hòn đá Vọng Phu của Tô Thị. Lúc bấy giờ, phi mất, sau dân chúng lập đền thờ ở chân núi Xuân Sơn, xã Đồng Loan để phụng tự. Triều Lê phong là Tô Thị Phúc Thần”. Đền Tô Thị Phúc Thần nằm ở chân núi Phia Roan (núi Xuân Sơn), xóm Bản Lung, đền được xây bằng đá, lợp ngói âm dương. Theo các cụ già kể lại thì ngày xưa còn có cả chuông đồng, ngày mùng 1 và rằm hằng tháng khi lên thắp hương còn gõ chuông vang cả vùng. Năm 2011, đền Tô Thị Hoạn, xã Đồng Loan, huyện Hạ Lang đã được UBND tỉnh Cao Bằng công nhận là Di tích lịch sử cấp tỉnh. Qua năm tháng, đền đã xuống cấp trầm trọng, không an toàn cho bà con đến thắp hương, tham quan nên người dân địa phương mong ngôi đền được quan tâm tu sửa kịp thời. Cách ngôi đền khoảng 3 km tại xóm Lũng Rúm có Hang Dơi, năm 2014, hang này đã được xếp hạng di tích Quốc gia về danh lam thắng cảnh.

                                                                           Sưu tầm