Vui Trung thu của thiếu nhi (Ảnh TL)

Ở Việt Nam, tết Trung thu hay còn gọi là ngày Tết thiếu nhi, được tổ chức vào ngày Rằm tháng Tám (âm lịch) hằng năm – năm 2021 này vào ngày 21-9. Thế nhưng, không phải ai cũng biết về nguồn gốc và ý nghĩa từ xa xưa của ngày lễ.

Giải thích vấn đề này, ông Nguyễn Hùng Vĩ - nhà nghiên cứu văn học dân gian, nguyên giảng viên Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho hay, con người từ xa xưa bằng kinh nghiệm và quan sát tự nhiên thấy trong vòng xấp xỉ 30 ngày đêm thì có 1 ngày trăng tròn. Đồng thời, người ta thấy trong 1 năm có 12 lần trăng như vậy và trong đó có 1 lần trăng tròn hơn tất cả những lần trăng tròn khác.

Khi đó, con người chưa biết cách tính quỹ đạo của mặt trăng, mặt trời nên người ta quan sát xung quanh, cứ đến ngày ánh trăng tròn nhất, sáng nhất, trời mát… thì đi ra khỏi nơi cư trú để giao lưu, nhảy múa, ca hát và thậm chí là đi kiếm ăn trong ngày đó. Và lâu dần thành thói quen.

Sau đó, các hệ thống tín ngưỡng và tập tục, đặc biệt là tôn giáo ra đời, người ta dựa vào đó để tạo ra lễ tiết.

Người phương Đông sử dụng lịch âm dương (hay còn gọi là âm lịch) nên lấy trăng tròn làm mốc. Họ thấy vào mùa thu (tháng Tám âm lịch) trăng thường tròn nhất nên lấy ngày Rằm tháng Tám làm lễ Trung thu.

Khi Việt Nam hội nhập vào nền tảng văn hóa châu Á thì có tết Trung thu. Các nước sử dụng âm lịch như Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc, Singapore… đều có tết Trung thu.

Từ những lễ tiết như vậy, mỗi nơi sáng tạo ra một số truyền thuyết về nguồn gốc ra đời để giải thích cho nhau hiểu vì sao lại như thế. Ở Việt Nam có các sự tích như Hậu Nghệ - Hằng Nga, sự tích chú Cuội… Sáng tạo theo truyền thuyết đó là nghệ thuật thì chúng ta nên tôn trọng tác phẩm nghệ thuật dân gian ấy, chứ đó không phải khoa học.

Vào thời kỳ chưa có tôn giáo, Trung thu mang ý nghĩa đó là ngày trăng sáng nhất, mọi người ra khỏi nơi cư trú để giao lưu, nhảy múa, hát ca, gia tăng tinh thần cộng đồng. Từ khi trở thành nghi lễ, lễ hội, Trung thu mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Trước hết, ngày tết Trung thu là để con người đoàn viên với nhau, gia tăng sự đoàn kết. Tiếp theo đó là hướng đến trăng (hay còn gọi là Tết trông trăng) và hướng đến truyền thuyết cổ xưa về trăng để không quên gốc gác của mình. Cuối cùng, Trung thu là dịp để mọi người vui chơi, giải trí, hướng đến cuộc sống an lành, tương lai tốt đẹp hơn. Đây mới là giá trị chính của tết Trung thu.

Tại Việt Nam, tết Trung thu gần với ngày Tết độc lập (2/9/1945), cũng Trung thu năm 1945, Bác Hồ gửi thư cho thiếu nhi. Do đó, tết Trung thu Việt Nam hướng đến thiếu niên, nhi đồng một cách mạnh mẽ, thậm chí ở Việt Nam còn gọi tết Trung thu là tết Thiếu nhi. Nước Việt Nam ta cũng có 1 bài hát “Chiếc đèn ông sao” ra đời năm 1956 của nhạc sĩ Phạm Tuyên. Bài hát mang bản sắc Việt Nam và bản sắc cách mạng, có những câu:

“Chiếc đèn ông sao sao năm cánh tươi màu

Cán đây rất dài cán cao quá đầu

Em cầm đèn sao em hát vang vang

Đèn sao tươi màu của đêm rằm liên hoan

Tùng rinh rinh tùng tùng tùng rinh rinh

Đây ánh sao vui chiếu xa sáng ngời

Tùng rinh rinh rinh rinh tùng rinh rinh

Ánh sao Bác Hồ toả sáng nơi nơi…”

Tất cả những thứ trên là một thành quả, một biểu tượng về mặt văn hóa của riêng Việt Nam.

Mâm lễ cúng Rằm tháng 8 không cần quá cầu kỳ, long trọng như mâm cỗ ngày Tết cổ truyền, nhưng vẫn phải chuẩn bị một cách tươm tất, đầy đủ và thành tâm. Thứ đầu tiên không thể thiếu trên mâm cỗ cúng Trung thu truyền thống là hương, hoa, đèn, nến, xôi, gà, gạo muối. Lễ vật thứ 2 cần có là các loại bánh Trung thu (bánh dẻo, bánh nướng), có thể dâng cả bánh cốm. Lễ vật thứ 3 là mâm ngũ quả gồm một nải chuối chín vàng, hồng đỏ với ý nghĩa cầu mong cuộc sống no đủ; quả na tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở; quả bưởi tượng trưng cho những điều tốt lành; quả lựu trượng trưng cho may mắn. Mâm ngũ quả nên có xanh có chín vì người xưa quan niệm quả xanh mang tính âm, trái chín mang tính dương. 5 loại quả tượng trưng cho ngũ hành.

                      Mâm cỗ tết Trung thu truyền thống (Ảnh TL)

Mâm cỗ trông trăng còn cần chuẩn bị một ít vàng mã và các loại đồ chơi truyền thống như đèn ông sao…

Theo phong tục truyền thống, mâm cỗ Trung thu còn có 3 ông tiến sĩ giấy với ý nghĩa cầu mong con cháu trong nhà học hành tấn tới, đỗ đạt. Tuy nhiên, hiện nay không nhiều nhà sử dụng vật phẩm này. Mâm cỗ cúng Trung Thu cũng được tối giản nhiều, vừa đảm bảo duy trì được phong tục truyền thống tốt đẹp vừa tiết kiệm, tiện dụng phù hợp với cuộc sống hiện đại. Một mâm cỗ Trung thu được sắm sửa cụ thể ra sao còn tùy thuộc vào truyền thống; cũng như phong tục của từng địa phương, mang theo những nét đặc trưng về văn hóa riêng.

                                                                    Tô Hoài An