Cổng làng Đoan Bình hiện nay (Ảnh TL)

          Theo lời cha ông truyền lại, khoảng hơn 200 năm trước đây, cụ Tổ là Tô Quý Công húy Mão từ Nam Định dẫn 5 người con trai (không có cụ bà) về đất Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình lập nghiệp ở thôn Đoan Bình, xã Gia Phú.

          Năm người con trai của cụ Tổ là các cụ: Tô Văn Bài, Tô Văn Tiền, Tô Văn Viên, Tô Văn Dâu và Tô Văn Toại. Cụ Tô Văn Bài là con trưởng. Các cụ Tiền, Viên, Dâu, Toại đi làm con nuôi đổi thành Họ Nguyễn (2 cụ), Ngô, Trần. Cụ Tô Văn Bài vẫn ở lại Đoan Bình tiếp nối dòng Họ Tô thôn Đoan Bình, xã Gia Phú.

          Cụ Tô Văn Bài sinh được ba người con trai là: Tô Văn Thêu, Tô Văn Lăng và Tô Văn Mậu. Cụ Tô Văn Thêu mất sớm, còn lại cụ Lăng và cụ Mậu trở thành ông Tổ của 2 nhánh Họ Tô Đoan Bình ngày nay.

          Tộc trưởng đời thứ 6 là ông Tô Văn Uy, sinh được 3 người con trai là: Tô Văn Hòa, Tô Văn Sơn và Tô Văn Phong nhưng cả ba người do điều kiện công tác, định cư lập nghiệp ở Tam Điệp (cùng tỉnh Ninh Bình) nên việc thờ phụng Tổ tiên đều nhờ cậy mẹ già là cụ Tu. Khi cụ Tu qua đời việc thờ phụng Tô tiên phải chuyển cho ông Tô Tần, đời 6, cành hai đảm nhiệm.

          Chi Họ Tô Đoan Bình nay đã phát triển đến đời thứ 9, cả 2 cành có 41 hộ với 220 nhân khẩu, trong đó có 9 hộ đi định cư lập nghiệp ở các tỉnh Hòa Bình, Thanh Hóa, Lạng Sơn và Tuyên Quang.

          Số người ở lại quê chủ yếu là làm ruộng, đời sống khá, không có hộ nghèo.

          Cách đây khoảng 30 năm, con cháu các cụ Tiền, Viên, Dâu, Toại mang Họ Nguyễn (2 chi) Ngô, Trần đã tìm về nhận lại Họ Tô và theo giỗ tết. Ngoài đời vẫn mang họ cũ, nhưng khi về tham gia sinh hoạt Họ Tô thì mang Họ Tô Nguyễn, Tô Ngô, Tô Trần và xưng hô với nhau theo đúng vai vế, thứ bậc truyền lại từ xưa. Tộc trưởng hiện nay của chi Họ Tô Đoan Bình và cũng là Trưởng tộc đại tộc 5 chi là ông Tô Sĩ Lượng, đời 7, cành 2 Họ Tô Đoan Bình. Vào đầu năm 2015 đã thành lập Hội đồng gia tộc do ông Tô Ngọc Hiên làm Chủ tịch Hội đồng.

          Trước kia chi họ có ngôi nhà thờ 5 gian ở giữa làng Đoan Bình. Năm 1952 nhà thờ bị bom của giặc Pháp phá hoại. Việc thờ phụng Tổ tiên phải chuyển về nhà cụ Tu. Khi cụ Tu qua đời thì ban thờ Tổ lại chuyển về nhà ông Tô Tần, đời 6, cành 2 như đã nói ở trên.

          Đến năm 2001, sau nhiều cuộc hội họp, con cháu cả 5 chi đã đồng lòng, nhất trí xây dựng lại nhà thờ và tôn tạo lăng mộ Tổ tiên. Từ đó đến nay, Xuân, Thu nhị kỳ đều làm lễ cúng tế rất long trọng có sự tham gia của con cháu cả 5 chi họ.

          Trong việc xây dựng nhà thờ, chi họ đã được hai anh em ông Tô Văn Bút và Tô Văn Hiên, đời 6, cành 1 hiến 60m2 đất và cung tiến nhiều đồ thờ cúng. Thực ra là hai ông đã nhượng lại cho họ 60m2 đất nhưng số tiền chuyển nhượng hai ông  lại ủng hộ cho họ.

          Trong họ có hơn 10 người có bằng đại học, trong đó có 2 Thạc sĩ.

          Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, chi họ có 45 thanh niên tham gia lực lượng vũ trang, có 6 người là liệt sĩ và 4 người là thương binh. Có 1 người là cán bộ cao cấp quân đội - ông Tô Lý Tưởng – Thượng tá Bộ đội Tên lửa.

          Tô Sĩ Lượng (đời 7, Trưởng tộc)