Nhân dân phường Đông Hưng Thuận tham gia giảiđi bộ kỷ niệm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5) và ngày Bác ra đi tìm đường cứu nước (5/6) hàng năm (Ảnh TL)

          Họ Tô phường Đông Hưng Thuận, Quận 12, Thành phố Hồ Chí Minh chỉ là một nhánh của Họ Tô lớn có gốc tích ở chùa Cây Mai (Chợ Lớn) sau này Pháp phá chùa và xây thành đồn Cây Mai, năm 1925 đổi lại tên là đồn Pháo Thủ.

          Họ Tô phường Đông Hưng Thuận xưa kia có gia phả do người cháu đời thứ ba ngành út là Tô Văn Danh lập vào những năm cuối thế kỷ 19, hoặc đầu thế kỷ 20.

          Trải qua chiến tranh và những lần sửa chữa nhà cửa, cuốn gia phả bị thất lạc. Đến năm 1986 cháu nội của ông Tô Văn Danh là Tô Văn Ba đã đi hỏi những người cao tuổi trong dòng họ sưu tầm tư liệu trong gần 20 năm đến tháng 11-2004 mới xuất bản cuốn gia phả mới.

          Gia phả tuy có nói đến gốc gác và các đời trước nhưng chủ yếu chép về ngành út của chi họ là ngành ông Tô Văn Thới.

         Như trên đã nói, dòng Họ Tô này phát tích từ chùa Cây Mai. Trải qua mấy đời mới đến Thủy tổ của dòng họ (tính là đời 1) lập nghiệp ở đây khoảng năm 1800. Thủy tổ không biết tên là gì, sinh được 5 người con (3 trai, 2 gái):

          Ông hai Tô Văn Tường sinh được 10 người con: 3 trai và 7 gái.

          Ông ba Tô Văn Thạnh chỉ sinh được 1 người con trai nhưng người con trai này cũng sinh được nhiều con cháu.

          Bà tư Tô Thị Bình sinh được 3 con trai.

          Ông năm Tô Văn Thới sinh được 6 người con, 2 con trai và 4 con gái là các ông bà: Tô Văn Danh, Tô Thị Điền, Tô Thị Hợi, Tô Thị Phòng, Tô Văn Dự và Tô Thị Trích.

          Bà sáu Tô Thị Lựu có chồng là Nguyễn Ánh Viết, sinh được 5 người con: 2 con trai và 3 con gái.

          Cuốn gia phả này chủ yếu chép về ngành ông năm Tô Văn Thới. Còn ngành ông hai Tô Văn Tường và ông ba Tô Văn Thạnh cũng đông con nhiều cháu, nhưng nay vẫn chưa sưu tầm được.

          Ông Tô Văn Thới làm quan văn ở tỉnh Thuận Kiều - Bà Điểm (?) sau này thuộc tỉnh Gia Định, có bạn là ông Nguyễn Ánh Thủ là quan võ. Ông Tô Văn Thới đứng gả em gái là bà Tô Thị Lựu cho con trai lớn của ông Nguyễn Ánh Thủ là Tô Ánh Viết.

          Lúc Pháp tấn công, tỉnh Thuận Kiều thất thủ, ông Tô Văn Thới chạy về Gò Cát, lúc đó là xã Bình Hưng thuộc huyện Bình Chánh hiện nay. Còn ông Nguyễn Ánh Thủ là võ quan, nên ông mộ quân đánh lại quân Pháp và bị tử trận.

          Khoảng năm 1890 - 1900, bà Tô Thị Lựu vợ ông Nguyễn Ánh Viết làm mai cưới vợ cho cháu là Tô Văn Danh (con lớn ông Tô Văn Thới). Ông Tô Văn Danh về bên vợ ở xã Trung Hưng, quận Hóc Môn, tỉnh Gia Định, sau là xã Đông Hưng Thuận, quận Hóc Môn nay là phường Đông Hưng Thuận, Quận 12, Thành phố Hồ Chí Minh.

          Ông Tô Văn Danh là người tài hoa, văn hay, chữ tốt, vẽ giỏi, có tài điêu khắc còn để lại nhiều kỷ vật ở nhà thờ Tổ. Và ông đã viết cuốn gia phả Họ Tô xã Đông Hưng Thuận, sau bị thất lạc.

          Họ Tô phường Đông Hưng Thuận nay đã đến đời thứ 7 với 330 hộ (Họ Tô Đông Hưng Thuận ghi cả con trai con gái và các thế hệ kế tiếp của con trai, con gái vào gia phả nên 330 hộ là tính cả nội, ngoại) tập trung ở Đông Hưng Thuận và ở một số xã kế bên. Trước đây chủ yếu làm nghề nông. Từ năm 1985, dần dần hết đất nông nghiệp, con cháu trong họ chuyển sang làm mọi ngành nghề: viên chức nhà nước, công nhân các xí nghiệp, nghề thủ công, buôn bán, dịch vụ … Đời sống trung bình khá, không còn hộ nghèo.

          Con cháu Họ Tô phường Đông Hưng Thuận, các đời đều có người tham gia chống Pháp, chống Nhật, chống Mỹ từ phong trào Thiên Địa Hội đến các phong trào cách mạng do Đảng lãnh đạo. Đời 4 có ông Tô Văn Út nuôi giấu cán bộ của Đảng năm 1936; nhà ông Tô Văn Bính là nơi hội họp của các tổ chức bí mật của Đảng; ông Tô Văn Tống bị tù Côn Đảo mất ở Côn Đảo năm 1941.

          Trong họ có 4 liệt sĩ:

          Tô Văn Giê, đời 5 hoạt động bí mật bị địch bắt tù đày, năm 1954 trao trả tù binh, tập kết ra Bắc, tham gia làm đường sắt và hy sinh ở Phủ Lý.

          Trương Văn Nô, con rể đời 5, hoạt động cách mạng, năm 1959 bị địch bắt và bắn chết tại chỗ.

          Trương Văn Lang, cháu ngoại đời 6 (con ông Trương Văn Nô) làm liên lạc, hy sinh năm 1968.

          Tô Văn Chệt, đời 6, năm 1968 hy sinh khi dẫn bộ đội tấn công sân bay Tân Sơn Nhất.

Theo Gia phả Họ Tô (Đông Hưng Thuận) và tư liệu của ông Tô Văn Ba (đời 5).