Từ bao đời nay, trong dân gian lưu truyền câu chuyện về pho tượng nàng Tô Thị ở nơi xứ Lạng. Bồng con tiễn chồng ra trận, nàng mong ngày chồng về. Mong mãi, mong hoài, chẳng thấy chồng đâu, rồi nàng hóa thành tượng đá. Huyền thoại về người đàn bà Tô Thị ấy cũng là biểu trưng của lòng chung thủy, nết đảm đang của hàng nghìn, hàng vạn người phụ nữ họ Tô.

          Đầu Thiên niên kỷ trước, người con gái của Đức Tô Hiến Thành tên là Tô Phương Lan đã có công sinh thành và dưỡng dục cha của Trần Cảnh và trở thành bà nội của vị vua đầu triều Trần.

          Từ đầu Thế kỷ 20, nhiều người con gái, con dâu của họ Tô đã hăng hái tham gia sự nghiệp cách mạng của toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam, trở thành những anh hùng, liệt sỹ, những bà mẹ Việt Nam anh hùng..., như đã được giới thiệu trong bài “Phụ nữ Việt Nam trong  sự nghiệp giải phóng dân tộc” đăng trên cuốn Thông tin họ Tô Việt Nam số 21, 12/2017.

          Công cuộc phát triển kinh tế-xã hội của đất nước, nhất là trong 30 năm đổi mới vừa qua, đã chứng kiến những đóng góp to lớn và có hiệu quả của nhiều phụ nữ họ Tô trên hầu hết các lĩnh vực hoạt động.

1.     HOẠT ĐỘNG LÃNH ĐẠO-QUẢN LÝ

          Trong số các cán bộ quản lý cấp Viện có bốn người là con gái họ Tô. Đó là các chị Tô Kim Anh, Viện trưởng Viện Công nghệ sinh học và Công nghệ thực phẩm, Trường Đại học Bách khoa, Hà Nội, Tô Minh Hương, Phó Giám đốc Bệnh viện Phụ sản Hà Nội, Tô Thị Minh Thông, Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch Đô thị-Nông thôn. Bộ Xây dựng, Tô Thị Tường Vân, Phó Viện trưởng Viện khoa học-kỹ thuật Nông-Lâm nghiệp Tây Nguyên.

          Ở cấp tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương có hơn mười người con gái và con dâu họ Tô làm công tác lãnh đạo các Sở, Ban, Ngành và tương đương: Nguyễn Thị Bích Dung, Phó Giám đốc Sở Ngoại vụ thành phố Hải Phòng, Trần Thị Dung, Trưởng Ban Tuyên giáo Thành ủy thành phố Hải Phòng, Tô Thị Giang, Phó Giám đốc Sở Ngoại vụ tỉnh Hà Giang, Vũ Thị Giang, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Quảng Ninh. Tô Thị Hiến, Phó Chủ tịch Hội đồng Nhân dân huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn, Tô Thị Mai Hoa, Phó Giám đốc Sở Y tế kiêm Giám đốc Bệnh viện đa khoa tỉnh Bắc Ninh, Lê Thị Liên, Đại biểu Quốc hội, Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Thái Bình, Tô Thị Lợi, Phó Bí thư thường trực Huyện ủy huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng, Tô Thị Lý, Phó Chánh án Tòa án Nhân dân tỉnh Thái Bình, Tô Thị Mai (A), Giám đốc Bảo hiểm Y tế tỉnh Bến Tre, Tô Thị Mai (B), Giám đốc Sở Văn hóa- Thông tin tỉnh Bắc Kạn, Tô Thị Thanh Nga, Giám đốc Sở Giáo dục-Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh. Tô Thị Nhân, Phó Bí thư thường trực Huyện ủy huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang.

2.     HOẠT ĐỘNG AN NINH-QUỐC PHÒNG

          Quân đội Nhân dân Việt Nam ghi nhận năm người con gái, con dâu họ Tô là các sỹ quan cấp cao.

          Mang quân hàm Đại tá là chị Tô Thị An Châu, Chủ nhiệm Khoa A1, Bệnh viện 354 Quân đội,

          Tiếp theo đó là các Thượng tá Tô Thị Kim Dung, Trợ lý Kế toán, Phòng Tài chính, Binh đoàn 12, Tô Phương Đông, Trưởng Phòng xét nghiệm, Viện Vệ sinh phòng bệnh, Bộ Quốc phòng, Tô Thị Oanh Lân, Trưởng ban Thông tin-Tư liệu, Phòng Khoa học-Công nghệ, Binh chủng Pháo binh, Tô Thị Hải Nguyệt, Kế toán viên Phòng Tài chính, Bộ Tư lệnh Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nguyễn Thị Minh Thu, Đông Hưng, Thái Bình.

          Hai người con gái họ Tô là các sỹ quan cấp cao Công an Nhân dân Việt Nam. Cấp Đại tá có Tô Thị Minh Ngọc, Trưởng phòng Bảo hiểm xã hội, Tổng cục Xây dựng lực lương, Bộ Công an. Bên cạnh đó là Thượng tá Tô Thị Mai Lan, Đội phó Đội Tổng hợp, Công an quận 5, thành phố Hồ Chí Minh.

3.     HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC-ĐÀO TẠO

          Năm 1962, cô giáo Tô Thị Rỉnh, người Tày, tự nguyện rời bản làng, lên đỉnh núi Nà Pù dạy học cho trẻ em người H’Mông. Thàng 1 năm 1967, Tô Thị Rỉnh được suy tôn là chiến sỹ thi đua ngành Giáo dục, tham dự Đại hội thi đua toàn quốc, được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba. Trong thời gian Đại hội, Nhạc sỹ Văn Ký đã sáng tác bài hát “Cô giáo Tày cầm đàn lên đỉnh núi”. Bài hát được tốp nữ diễn viên của Đoàn ca múa Nhân dân Trung ương khẩn trương luyện tập và kịp thời biểu diễn phục vụ Lễ bế mạc Đại hội. Xưởng phim  truyện Việt Nam cũng đã xây dựng bộ phim “Cô giáo vùng cao”, ca ngợi tấm gương của cô giáo Tô Thị Rỉnh.

          Bên cạnh đó, hơn một chục người khác của họ Tô cũng đã được nhận danh hiệu cao quý “Nhà giáo ưu tú”, gồm có Tô Kim Anh, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, Tô Thị Kim Anh, Trường Tiểu học Dĩ An, tỉnh Bình Dương, Tô Thị Thanh Bình, Trường Cao đẳng Công nghiệp tỉnh Hưng Yên, Tô Thị Kim Dung, Trường Tiểu học Lê Hồng Phong, thành phố Thái Bình, Tô Thị Kịp, họ Tô thị trấn Dĩ An, tỉnh Bình Dương,  Ngô Thị Lan, Trường Tiểu học xã Khải Xuân, huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, Tô Thị Lịch, Trường Trung học phổ thông Gia Định, thành phố Hồ Chí Minh. Tô Thị Nghĩa, họ Tô thị trấn Dĩ An, tỉnh Bình Dương, Tô Bích Phượng,Trường Trung học phổ thông chuyên, tỉnh Bạc Liêu, Tô Thị Thái, Trường Khiếm thính thành phố Hải Phòng, Tô Thị Ngọc Trang, Trường Trung học cơ sở phường 2 thành phố Sóc Trăng, Tô Thị Trước, họ Tô thị trấn Dĩ An, tỉnh Bình Dương. (Điều đặc biệt ở đây là cả ba chị em ruột Tô Thị Kịp, Tô Thị Nghĩa và Tô Thị Trước đều là Nhà giáo ưu tú).

4.     HOẠT ĐỘNG Y TẾ-CHĂM SÓC SỨC KHỎE

          Trong lĩnh vực hoạt động này, họ Tô chúng ta có ba nữ bác sỹ được phong tặng danh hiệu cao quý “Thày thuốc ưu tú” là các chị Tô Thị An Châu, Chủ nhiệm Khoa A1, Bệnh viện 354, Tổng cục Hậu cần, Quân đội Nhân dân Việt Nam, Tô Thị Điền, Phó Chủ tịch Hội Điều dưỡng Việt Nam, Tô Thị Mai Hoa, Phó Giám đốc Sở Y tế kiêm Giám đốc Bênh viện đa khoa tỉnh Bắc Ninh,

5.     HOẠT ĐÔNG KHOA HỌC-CÔNG NGHỆ

          Cho đến hiện nay có bốn Phó Giáo sư là con gái họ Tô: Tô Kim Anh, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, Tô Thị Thanh Hương, Bệnh viện Nhi Trung ương, Tô Phi Phượng, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội. Tô Thị Minh Thông, Viện Quy hoạch đô thị-nông thôn, Bộ Xây dựng.

          Ngoài ra, số lượng nữ Tiến sỹ họ Tô đã lên đến hơn 20 người. Đó là Trần Thị Kim An,Tiến sỹ Luật học, Phan Vân Anh, Đông Hưng, Thái Bình, Tô Thị Bình, Tiến sỹ Kimh tế học, Tô Thị Thanh Bình, Hưng Yên, Tô Thị Công, Đông Hưng, Thái Bình, Tô Thị Kiều Dung, Đông Hưng, Thái Bình, Tô Thị Minh Đức, Tiến sỹ Điện tử-Tin học, Tô Thị Ngân Hà, Tiến sỹ Y học, Tô Thị Thu Hà, Đông Hưng, Thái Bình, Nguyễn Thị Mỹ Hạnh, Đông Hưng, Thái Bình, Tô Thị Diệu Hằng, Thanh Oai, Hà Nội, Tô Minh Hương, Văn Giang, Hưng Yên, Nguyễn Thị Hương, Tiến sỹ Hóa học, Tô Thị Ngọc Lan, Sơn Tây, Hà Nội, Vũ Thị Phương Lan, Tiến sỹ Luật học, Tô Thị Loan, Tiến sỹ Hóa học. Tô Thị Kim Oanh, Tiền Hải, Thái Bình, Tô Thị Tâm, Đông Hưng, Thái Bình, Hà Thị Kim Thanh, Tiến sỹ Nha khoa, Phạm Thị Minh Thủy, Tiễn sỹ Hóa học, Tô Thị Toàn, Văn Giang, Hưng Yên, Tô Thu Trang, Tiến sỹ Kinh tế học, Vũ Thị Tuyết, Đông Hưng, Thái Bình, Tô Thị Vân, Tiến sỹ nông học.

6.     HOẠT ĐỘNG VĂN HỌC-NGHỆ THUẬT

          Người tiêu biểu của họ Tô Việt Nam trong lĩnh vực hoạt động văn học- nghệ thuật là nhà biên đạo múa, Nghệ sỹ Nhân dân Tô Nguyệt Nga, Vũ Thư, Thái Bình. Bên cạnh chị là ca sỹ, Nghệ sỹ ưu tú Tô Lan Phương, Văn Giang, Hưng Yên, và Nghệ nhân dân gian Tô Thị Chè (ca trù), Thủy Nguyên, Hải Phòng.

7.     HOẠT ĐỘNG BÁO CHÍ-TRUYỀN THÔNG

         Sự phát triển của lĩnh vực hoạt động báo chí-truyền thông ghi nhận những đóng góp của bốn nhà báo là con gái và con dâu của họTô Việt Nam như Tô Thị Kim Dung, Phó trưởng ban Nông nghiệp-Nông thôn, Báo Hà Nội Mới, Nguyễn Bich Hòa, Phóng viên Báo Nhân dân, Tô Thị Thu Thảo, Phóng viên Báo An ninh thành phố Hồ Chí Minh, Tô Thị Hồng Vân, Phóng viên Đài Tiếng nói Việt Nam.

8.     HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT-KINH DOANH

         Trong số các nữ doanh nhân thành đạt có thể kể đến hai người con gái họ Tô là Tô Thị Bình, Giám đốc Công ty Nhật Thành tại thành phố Hồ Chí Minh, và Tô Thị Hạnh, Giám đốc Quỹ phát triển nhà Hà Nội.

9.     CÁC TÀI NĂNG TRẺ    

         Noi gương các thế hệ đi trước, tuổi trẻ họ Tô cũng đã có các cháu gái đảm đang, tài giỏi. Đó là Tô Vân Anh, Giải nhất cuộc thi quốc tế vẽ về đề tài Môi trường tại Việt Nam, Tô Minh Hiền, Giải nhất cuộc thi quốc tế tiếng Anh tại Ốxtrâylia , Tô Thị Thu Vân, Giải nhất cuộc thi quốc tế tiếng Nga tại Liên bang Nga.

         Bên cạnh đó là các cháu đoạt giải trong các cuộc thi cấp quốc gia như Tô Thị Thu Hằng, Giải nhì cuộc thi Văn toàn quốc (1985), Tô Thị Thanh Huyền, Giải nhất cuộc thi viết thư quốc tế, Tô Thị Yến Ly, Giải nhất cuộc thi toàn quốc “Tiếng hát dân ca”, Tô Thị Hồng Vân, Giải nhì cuộc thi Văn toàn quốc (2001).

         Những thông tin ngắn gọn trên đây được rút ra từ quyển sách “Họ Tô Việt Nam” và chưa thể đầy đủ. Hàng ngày, hàng giờ, trên khắp mọi nẻo đường đất nước đang không ngừng xuât hiện những người con gái, con dâu trung hậu, đảm đang, năng động của họ Tô Việt Nam với những thành tựu mới, tiêu biểu cho truyền thống tốt đẹp của họ nhà.

         Tô Bá Trọng (Theo sách Họ Tô Việt Nam)