Một góc xã Dương Quan, Thủy Nguyên (Ảnh TL)

          Xã Dương Quan xưa kia là xã Tá Lan, sau đổi là Tả Quan, thuộc tổng Thủy Đường, huyện Thủy Nguyên, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương, nay là xã Dương Quan, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng.

          Thủy tổ của chi Họ Tô thôn Tả Quan là cụ Tô Kim Tích. Theo lời người xưa truyền lại, vào đời vua Lê Thánh Tông niên hiệu Hồng Đức thứ 12 (1481) có một số cụ của bốn dòng họ về đây khai phá đất bồi ven biển, lúc đó còn là rừng hoang để lấy đất canh tác. Trong số đó có cụ Tô Kim Tích, thuở thiếu thời cũng là người có học vấn.

          Hiện nay ở Tả Quan còn mộ cụ Tô Kim Tích, con cháu thường gọi là cụ Phát Tích, có lẽ vì cụ là cụ Tổ đầu đời, sinh ra chi Họ Tô ngày nay.

          Con cụ Tô Kim Tích là Tô Kim Bảng, năm 21 tuổi đã đỗ Tiến sĩ khoa thi Mậu Thìn (1508), năm Đoan Khánh thứ tư, đời vua Lê Uy Mục. Cụ Tô Kim Bảng được bổ giữ chức Hiệu thảo Hàn lâm viện, sau được bổ làm Phó thừa chánh xứ Nghệ An. Khi cụ về nghỉ được vua ban cho một khu đất đến nay nhân dân địa phương vẫn gọi là cánh đồng ông Hàn, vì cụ được vua phong chức Vinh lộc đại phu, Hàn lâm viện Kim Bảng Tô tướng quân.

          Từ cụ Tô Kim Tích chi họ đã phát triển đến đời thứ 18, với khoảng 40 gia đình và chừng 150 nhân khẩu. Ở quê chỉ có 30 hộ, còn 10 hộ đi làm ăn định cư tại Thành phố Hồ Chí Minh và ở nước ngoài.

          Số sống ở quê chủ yếu là làm nông nghiệp, nhưng cũng có một số khá đông là công nhân, viên chức nhà nước, đời sống khá, không còn hộ nghèo.

          Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, chi họ có khoảng 20 người tham gia lực lượng vũ trang, có 2 người là liệt sĩ chống Pháp.

          Chi họ xây được nhà thờ Tổ năm 2005.

          Mộ cụ Tô Kim Tích và mộ cụ ông, cụ bà Tô Kim Bảng được xây dựng cách đây chừng 20 năm và năm 2005 con cháu đóng góp được 200 triệu đồng tôn tạo mộ cụ ông, cụ bà Tô Kim Bảng thành lăng mộ.

          Ngày 24 tháng Chạp hằng năm, là ngày chạp họ, con cháu xa gần về thắp hương tri ân tiên Tổ và bàn công việc họ.

          Chi họ có khoảng 15 người có bằng đại học, trong đó có 2 Tiến sĩ Hóa học và Công nghệ thông tin, nhận bằng Tiến sĩ của các trường đại học danh tiếng ở Pháp và Mỹ.

          Chi họ đã tham gia chắp nối dòng họ ngay trong cuộc họp đầu tiên, ngày 31 tháng 1 năm 1999 ở thôn Lưu Hạ, xã An Lưu, huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương để thành lập Ban Liên lạc Họ Tô ba tỉnh Hải Dương, Hải Phòng, Quảng Ninh.

          Ghi chú: Chi Họ Tô thôn Tả Quan chưa có bài giới thiệu về chi họ. Bài viết trên đây là lấy thông tin quan điện thoại nên các số liệu cũng chỉ nói khoảng, chưa chính xác đến hàng đơn vị.

          Tô Văn Thắng (Trưởng tộc) và Tô Công Bình