Thực hiện trải nghiệm “Hành quân theo bước chân những người Anh hùng”ngày 22-4-2021 trên 200 học sinh của Trường Tiểu học thị trấn Phồn Xương, Yên Thế được kết nạp vào Đội viên thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh tại Khu Di tích Hoàng Hoa Thám (Ảnh TL)

Yên Thế là huyện miền núi của tỉnh Bắc Giang. Theo điều tra ban đầu Họ Tô Yên Thế có 80 hộ gồm 310 nhân khẩu sống tại 6 xã gồm Tam Hiệp, Tam Tiến, Tiến Thắng, Đồng Vương, Đồng Hưu và Phồn Xương. Nguồn gốc Họ Tô Yên Thế chủ yếu từ tỉnh Lạng Sơn về, đa phần là dân tộc Nùng đã sinh sống ở đất Yên Thế nhiều đời, không còn liên lạc về gốc tích của mình ở Lạng Sơn. Một số ít Họ Tô từ Thái Bình lên khai hoang rồi định cư luôn ở Yên Thế từ năm 1969. Ông Tô Hạnh Như ở xã Tam Hiệp đã đứng ra tập hợp bà con để sinh hoạt họ.

Dù nguồn gốc khác nhau nhưng Họ Tô Yên Thế luôn giữ mối liên hệ và đoàn kết, hàng năm các chi Họ Tô Yên Thế tổ chức gặp mặt vào ngày 4 tháng Giêng âm lịch để thăm hỏi động viên nhau và bàn định công việc họ tộc.

Họ Tô Yên Thế có nhiều đóng góp trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trước Cách mạng Tháng 8 năm 1945 có ông Tô Ngọc Bích (tức Bạ Bích) người xã Phồn Xương đã cùng bà Hà Thị Quế (nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam) làm nhiệm vụ tiểu phỉ trừ gian, vận động nhân dân tham gia cách mạng. Sau đó ông được giao làm Bí thư Nông hội cứu quốc huyện Yên Thế. Gia đình ông có công nuôi dấu cán bộ hoạt động bí mật. Ông còn làm Trưởng Công an huyện Yên Thế những năm 1944 - 1954. Ông được tặng thưởng Huân chương kháng chiến chống Pháp hạng 3. Ông Tô Ngọc Quang (con ông Tô Ngọc Bích) được Thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng tặng Bằng có công với nước. Ông Tô Vả (xã Tam Tiến) làm Bí thư Đảng ủy xã 20 năm; ông Tô Thắng làm Phó Chủ tịch xã - Trưởng công an 5 năm. Ông Tô Hạnh Như tham gia công tác chính quyền 15 năm, là Chủ tịch xã Tam Hiệp. Ông Tô Văn Lên (xã Tiến Thắng) là Lương y - Hội viên Hội Đông y tỉnh Bắc Giang. Ông là một trong những lương y giỏi của tỉnh Bắc Giang tham gia cứu chữa cho nhiều bệnh nhân hiểm nghèo.

Trong các lĩnh vực hoạt động xã hội, từ thiện con em Họ Tô đều tham gia tích cực, đặc biệt cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và chiến tranh biên giới 100% con em Họ Tô đều tham gia quân ngũ có 2 liệt sĩ, 4 thương binh.

Ngày nay con em Họ Tô Yên Thế đang ra sức học tập công tác, có 7 người tốt nghiệp đại học, một số trở thành chủ doanh nghiệp nhỏ, chủ trang trại góp phần làm giàu đẹp truyền thống quê hương Yên Thế anh hùng.

            Tô Minh Huấn