Các con cháu của hai cụ Tô Văn Bột và Lê Thị Trâm. Ảnh gia đình cung cấp.

          Hiếu học là một trong những truyền thống tốt đẹp lâu đời của họ Tô làng Thượng Tầm, tức là thôn Thái Hòa, xã Đông Hoàng, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình, nay là xã Nam Đông Hưng, tỉnh Hưng Yên.

          Trong hoàn cảnh kinh tế khó khăn nơi đồng chua nước mặn, nhiều gia đình đã chắt chiu từng đồng tiền, bát gạo để lo liệu cho con cháu được học hành và rồi đi vào nghề dạy học đạm bạc mà thanh cao. Trong số đó nhiều gia đình có tới ba đời làm nghề cao quý nhất trong các nghề cao quý. Dưới đây xin trân trọng giới thiệu đôi điều về gia đình hai cụ Tô Văn Bột (tức Tô Như Phất) và Lê Thị Trâm.

          Cụ Tô Văn Bột (tức Tô Như Phất) sinh ra trong một gia đình nhà nho nghèo. Mồ côi cha mẹ từ sớm, lúc 12 tuổi, cụ đã phải theo phu mỏ Nho Quan đi làm để nuôi bản thân và nuôi cô em gái 7 tuổi. Công việc nặng nhọc nơi rừng thiêng, nước độc không phù hợp với sức khỏe của một nho sinh ốm yếu đã gieo vào cụ căn bệnh sốt rét ngã nước, khiến cụ phải trở về quê, tá túc tại nhà bác ruột. Biết tin này, các bạn của người cha quá cố đã cùng nhau đưa cụ trở lại con đường học vấn bằng cách giới thiệu để cụ vừa đi học, vừa kèm cặp hai người con trai của quan tri huyện Phạm Đồng Mỹ. Sau này cụ Bột làm nghề dạy học, còn hai người con quan tri huyện trở thành những cán bộ cấp cao của ngành giáo dục nước nhà. Năm 1950, khi giặc Pháp tràn đến Thái Bình, cụ theo cơ quan Sở Giáo dục Liên khu III vào dạy học ở Thanh Hóa. Là giáo viên kháng chiến, cụ Bột chấp hành mọi sự phân công của Ty Giáo dục và Sở Giáo dục Liên khu III, thuyên chuyển công tác đến nhiều địa bàn khác nhau. Ở đâu cụ cũng nêu cao tinh thần yêu nước, khắc phục mọi khó khăn, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao. Cụ Tô Văn Bột được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Kỷ niệm chương Kháng chiến chống Pháp, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất và nhiều Bằng khen, Giấy khen các loại.

          Cụ bà Lê Thị Trâm cũng xuất thân từ một gia đình nhà nho ở Đông Xuân. Cụ Bột và cụ Trâm là hai người tâm đầu, ý hợp. Chồng đi dạy học và dành dụm tiền lương để cung cấp cho gia đình. Vợ ở nhà tề gia nội trợ, thắt lưng buộc bụng, nuôi con khôn lớn để cho chồng yên tâm làm việc. Ngày ngày, cụ Trâm trồng chè, trồng dâu, chăn tằm, dệt lụa, vừa để phát triển kinh tế gia đình, vừa để dạy các con lao động. Tháng ba, ngày tám, gia đình cụ thường nấu cơm để giúp những người nghèo trong xóm qua cơn đói khát. Trong những năm kháng chiến chống Pháp, cụ tham gia Hội Phụ nữ cứu quốc với các phong trào “Áo ấm chiến sĩ”, “Hũ gạo nuôi quân”. Giữa các trận càn quét của giặc, cụ đã che chở, nuôi giấu cán bộ, giúp được nhiều người thoát khỏi hiểm nguy. Cụ Lê Thị Trâm được vinh danh là “Lão mẫu kháng chiến”.

          Tiếp nối gia phong của cả hai bên nội ngoại, hai cụ luôn giữ gìn nếp sống gỉản dị, cần kiệm, trung thành với sự nghiệp cách mạng, dành nhiều thời gian, công sức và tiền của cho việc học hành của các con. Nhờ vậy mà cả bảy người con, năm gái và hai trai, của các cụ đều được đào tạo bài bản, trở nên những người thành đạt, nối dòng nho gia, trong đó có hai nhà báo, hai Phó giáo sư, Tiến sỹ và ba giáo viên trường phổ thông, một liệt sỹ và một thương binh.

          Con gái đầu lòng của hai cụ Tô Văn Bột và Lê Thị Trâm là bà Tô Thị Oanh, một giáo viên trung học, được tặng Kỷ niệm chương Kháng chiến chống Pháp.

          Người con gái thứ hai là bà Tô Thị Yến, giáo viên tiểu học, có Kỷ niệm chương Kháng chiến chống Pháp.

          Người con thứ ba và là con trai trưởng của hai cụ là Phó giáo sư, Tiến sỹ Tô Cẩm Tú, đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, thương binh trong kháng chiến chống Pháp, Huân chương Chiến thắng hạng Ba, Huân chương Kháng chiến hạng Nhì, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất. Sinh thời, ông từng là Trưởng Bộ môn Toán - Cơ, Trưởng phòng Toán - Máy tính thuộc Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam.

          Bà Tô Thị Nhạn là người con thứ tư của hai cụ. Bà từng làm Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Gia Lộc, tỉnh Hải Phòng, được tặng thưởng Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất và Huy hiệu 50 năm tuổi Đảng.

          Phó giáo sư Tiến sỹ Tô Phi Phượng, con gái út của hai cụ, lúc nhỏ ở nhà với mẹ, học phổ thông ở quê, khi lớn lên thì học ở những nơi bố công tác. Sau thời gian học đại học ở Liên Xô, bà làm cán bộ giảng dạy tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội. Bên cạnh việc hoàn thành xuất sắc công tác giảng dạy, bà Phượng không ngừng phấn đấu trong nghiên cứu khoa học, bảo vệ thành công luận án Tiến sỹ và sau đó được công nhận chức danh Phó giáo sư. Do những thành tích công tác xuất sắc, bà Phượng đã được vinh danh là Chiến sỹ thi đua của thành phố Hà Nội, được nhận Huy chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất, Huy chương Vì sự nghiệp giáo dục và đào tạo, Huy chương Vì sự nghiệp khoa học và công nghệ, Huy chương Vì sự nghiệp thống kê. Chồng bà Phượng là Phó giáo sư Tiến sỹ, Nhà giáo ưu tú Hồ Sỹ Sà, Viện trưởng Viện Quản trị kinh doanh thuộc Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội.

          Phát huy truyền thống hiếu học của gia đình, cả 14 cháu trai gái nội ngoại của hai cụ đều ra sức phấn đấu, chăm chỉ học hành và đã đạt được những thành tựu nổi bật với một Đại tá, ba Tiến sỹ, hai Thạc sỹ, bốn Kỹ sư, một Bác sỹ. Trong số đó có ba người đã theo nghề dạy học. Đó là các cháu ngoại Hoàng Lê Minh tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Phạm Lan Hương tại Trường Trung học phổ thông Yên Viên và Hồ Chí Dũng tại Trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội.

        Gia đình hai cụ Tô Văn Bột và Lê Thị Trâm là một trong những điển hình tiêu biểu về khuyến học và ham học trong dòng họ Tô ở làng Thượng Tầm, tức là thôn Thái Hòa, xã Nam Đông Hưng, tỉnh Hưng Yên.

                                                         Tô Bá Trọng