Hàng đầu từ phải qua trái bà Phạm Thị Thu Hà (thứ nhất), ông Tô Quang Mậu (thứ tư), GS sử học Lê Văn Lan (thứ năm), ông Phạm Văn Quỳnh Chủ tịch UBND xã  (thứ 6) đang hương tại đình Thuần Lương thờ thần Tô Lịch

Ngày 26-2-2025, tại đình làng Thuần Lương, Ông Phạm Văn Quỳnh Chủ tịch UBND xã Hùng Thắng chủ trì, bà Phạm Thị Thu Hà Trưởng thôn Thuần Lương cùng cấp ủy chi bộ thôn, GS sử học Lê Văn Lan và cộng sự, ông Tô Quang Mậu Phó chủ tịch Thường trực và ông Tô Văn Thặm Phó chủ tịch Hội đồng Họ Tô Việt Nam đã có buổi họp để đặt văn bia tại đình Thuần Lương.

Sau lời khai mạc của Trưởng thôn Phạm Thị Thu Hà, GS sử học Lê Văn Lan thì ba loại bia: (1) Bia hậu, (2) bia làng, đình, đền, chùa và (3) bia ghi tiểu sử lai lịch của thần Thành hoàng làng.

Ở Thuần Lương bia hậu đã có, nên nay ta làm bia tổng hợp giữa lịch sử của làng và tiểu sử lai lịch của Thành hoàng làng. Bia có từ 600 đến 700 chữ, ngôn ngữ bằng chữ quốc ngữ và chữ Hán vì đình đã có từ lâu.

Yêu cầu buổi làm việc hôm nay phải có một bản ghi nhớ (biên bản) ghi rõ nhà sử học Lê Văn Lan làm bia, trên trán bia ghi “Bản  ký về ngôi đình làng Thuân lương và vị thần được thờ ở đình làng”.

Ông Phạm Văn Quỳnh nhất trí và bia ngoài trời hay trong nhà bia, vị trí đặt bia ở chỗ nào đều do GS Lê Văn Lan, người có chuyên môn và am hiểu về thần Tô Lịch.

Hàng ngồi đối diện từ trái sang GS sử học Lê Văn Lan (thứ 2)  bà Phạm Thị Thu Hà (thứ ba). Hàng ngồi quay lưng từ trái sang ông Tô Quang Mậu (thứ nhất), ông Phạm Văn Quỳnh (thứ hai).

LàngThuần Lương(xã Hùng Thắng, Bình Giang, Hải Dương)gồm 3 làng: Làng Bá Lương và làng San Lương làm nghề gốm sứ, làng Cao Lương trồng lúa. Sau này 3 làng hợp nhất thành một, gọi là làng Thuần Lương. Lớp người Hà Nội gốc di cư về đây lập đình và rước linh vị thần Long Đỗ Tô Lịch về thờ, Đình Thuần Lương thờ thần Tô lịch đã tồn tại từ thời đó đến nay.

Xuất hiện vào thế kỷ thứ 4,sau công nguyên, Tô Lịch là người đứng đầu làng Hà Nội gốc, nổi tiếng nhân đức, hiếu thuận, được mọi người mến phục, tôn sùng. Do đó mà cả dòng sông chảy trước làng cũng được mang tên là Tô Lịch truyền đến ngày nay.Trong cuốn sách cổ là “Giao Châu ký” có nhắc tới Tô Lịch Đại vương như sau: “Vương Họ Tô húy là Lịch, sinh thời làm quan ở làng Đỗ,tổ tiên cư ngụ có từ lâu đời, dựng làng ven con sông nhỏ, thanh bạch hòa thuận làm trọng, 3 đời sống chung với nhau không chút riêng biệt, năm mất mùa đói kém ngài đã lấy của cải trong nhà chia cho dân làng. Đời nhà Tấn đã được ban khen và phong cho Ngài chức quan Hiếu liêm”. Ngài Tô Lịch là người Hà Nội gốc đầu tiên sống biết nêu gương để lại truyền thống 2000 năm văn hiến thi thư.

Vì làng Tô Lịch tựa vào núi Long Đỗ (còn được gọi là Nùng Sơn,tức núi Nùng), nên cũng có tên là hương Long Đỗ. Và Tô Lịch, người đứng đầu hương Long Đỗ khi về cõi vĩnh hằng được thờ làm thần làng, vì thế cũng được gọi là thần Long Đỗ. Tương truyền, thần Long Đỗ - Tô Lịch đã nhiều lần hiển linh, làm khiếp vía kẻ đô hộ ngoại bang.

Năm 545, Lý Nam Đế, xây tòa thành đầu tiên trên đất Hà Nội cổ, chống lại quân xâmlược nhà Lương ở ngay chỗ dòng sông mang tên thần, nên sử sách có chép đấy là tòa Tô Lịch Giang Thành.

Khi vua Lý Thái Tổ định đô ở Thăng Long (thế kỷ thứ XI) đã tôn phong thần làm "Quốc Đô Thăng Long Thành Hoàng Đại Vương", gọi tên ngôi đền thờ là Bạch mã linh từ.

                                   Lễ hội đìnhg làng Thuần Lương năm 2024

Vào năm Bảo Thái thứ 5, năm 1724, Đình Thuần Lương được khôi phục thành ngôi đình lớn thờ Thành hoàng. Đình gồm 5 gian tiền tế, 2 gian hậu cung. Công trình có quy mô lớn, chủ yếu là gỗ lim, chạm khắc có trình độ kỹ thuật cao, lợp ngói mũi hài. 

Theo tài liệu của Viện khảo cổ học Hà Nội, lúc này đình Thuần Lương vẫn giữ được 4 sắc phong. Một là sắc phong niên hiệu Tự Đức (20/11). Hai là, sắc phong ngày 1/7 năm Đồng Khánh thứ 2. Ba là, sắc phong ngày 11/8 năm Duy Tân thứ 3 tuần giang đại lễ. Bốn là, sắc phong ngày 25/7 năm Khải Định thứ 9 tứ tuần đại khánh.

Năm 1948 lập làng kháng chiếnchống Pháp, sân đình dùng làm hầm để phục vụ dân quân du kích. Ngày 17/12/1949 giặc Pháp càn quét làng, đốt cả đình lẫn chùa. Nhân dân đã dỡ gạch xây ụ kháng chiến bảo vệ làng.

Như vậy, đền Bạch Mã tại Hà Nội là Đông Trấn Chính từ, còn đình Thuần Lương là Đông trấn Vọng từ. Đức Tô Lịch là Thành Hoàng Thăng Long Hà Nội - Là một nhân thần trong lịch sử có công hộ quốc vệ hoàng và được coi là Thủy tổ của dòng họ Tô Việt Nam.

                                     Lẽ hội đình làng Thuần Lương năm 2024

Vào tháng 8 năm 2008, Đình làng Thuần Lương được xây dựng lại trong niềm phấn khởi của nhân dân, đình có 3 gian tiền tế, 1 gian hậu cung. Ngôi đình nhỏ chưa xứng tầm với một di sản văn hóa, nhưng với lòng luôn nhớ về cội nguồn, nhân dân vẫn duy trì được các ngày lễ và tuần tiết trong năm. Các đồ thờ tự có giá trị văn hóa tâm linh hiện có là do các dòng họ và nhân dân mua sắm và cung tiến. 

          Căn cứ vào giá trị lịch sử, di tích, các thần sắc, thần phả, các di vật còn lại, căn cứ vào luật di sản văn hóa và nguyện vọng của nhân dân, UBND tỉnh Hải Dương đã ra quyết định công nhận đình làng Thuần Lương là di tích lịch sử văn hóa năm 2011.

          Làng Thuần Lương và làng Phúc Lão ngày nay hợp thành thôn Lương Phúc với gần 300 hộ dân và trên 1.000 nhân khẩu, lấy đồng ruộng làm nghề chính…

          Tô Kiều