Bãi biển xã Thạch Bằng, Lộc Hà (Ảnh TL)

          Họ Tô xã Thạch Bằng, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh xưa kia có gia phả, nhưng đến thời quân Nguyên Mông xâm lược nước ta, gia phả bị đốt cháy, nên thất truyền khoảng 8 đời. Sau này gia phả ghi lại cũng chỉ chép liền mạch từ thời Hậu Lê đến nay là 15 đời, từ 3 vị Tổ là Tô Bá Hàn, Tô Bá Hán, Tô Bá Đợn. Nhưng căn cứ vào đôi câu đối ở nhà thờ Đại Tôn xã Thạch Bằng, huyện Lộc Hà do hai chi Họ Tô Đô Lương và Nghi Xuân tặng vào thời Nguyễn:

          Nguyên Tổ My Sơn Nam tự Bắc

          Phái phân Hoan Diễn tịnh như an

          Nghĩa là Tổ tiên ta từ núi Nga My (Trung Quốc) đến Việt Nam. Các chi phái của họ chia ra cư trú ở hai châu Hoan, Diễn (tĩnh mà an).

          Cũng như câu đối trong nhà thờ Họ Tô xã Bắc Sơn, huyện Đô Lương (cùng là dòng dõi Họ Tô Đại Tôn xã Thạch Bằng).

          Cơ chỉ kế thừa truyền vạn đại

          Bản căn xuất phát tự Tam Tô

          Có nghĩa là nền văn hóa dòng họ nay truyền vạn đại. Gốc rễ của họ ta là từ Tam Tô (Tam Tô là cha con Tô Tuân, Tô Thức, Tô Triết đều đỗ Tiến sĩ làm quan nhà Tống, trong đó nổi danh nhất là Tô Thức hiệu là Tô Đông Pha).

          Và cũng căn cứ theo lời truyền lại thì Họ Tô Thạch Bằng phát tích từ núi Nga My, tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc đến Việt Nam đầu tiên ở Nam Sơn (Cao Bằng ?) được khoảng 3, 4 đời thì có 2 anh em vào đất Thanh - Nghệ. Người em (hiệu là Đệ nhị lang) cư trú tại Nông Cống (Thanh Hóa). Người anh (Võ công quận đệ nhất lang) cư trú tại thôn Thái Bình Đoài, tổng Canh Hoạch, xã Nam Bình,  huyện Chân Phúc, châu Nghệ An, nay là làng Yên Bình, xã Thạch Bằng, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Và từ đây chia cành, nhánh thành các chi Họ Tô ở hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh. Nếu tính thời gian thì ông Tổ Họ Tô xã Thạch Bằng đến đất Nam Sơn nay đã khoảng 30 đời, nên phán đoán là Thủy tổ đến Việt Nam khoảng đã trên dưới ngàn năm, vào thời Tiền Lê.

Còn riêng chi Họ Tô xã Thạch Bằng từ các ông Tổ Tô Bá Hàn, Tô Bá Hán, Tô Bá Đợn đến nay đã được 15 đời, có 61 hộ và 202 nhân khẩu. 

Nghề nghiệp chính là làm nông nghiệp. Là xã nghèo của huyện Lộc Hà nên kinh tế chỉ đủ ăn, vẫn còn 6 hộ nghèo (chiếm 10%).

Trong họ có 15 người có bằng đại học.

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, chi họ có 10 người tham giá lực lượng vũ trang, có 5 người là liệt sĩ; có một Bà mẹ Việt Nam anh hùng  là cụ Trần Thị Lương, có một con trai độc nhất là liệt sĩ.

Chi họ có tộc phả nhưng chưa đầy đủ. Lăng mộ cũng chưa xây vì đang có tranh chấp. Nhà thờ họ làm từ năm 1964 nay đã xuống cấp.

                         Tô Xuân Trình (Đời 12, Tộc trưởng).

Theo ông Tô Quốc bảo – Phó tổng biên tập Báo Nghệ An viết trong Thông tin Họ Tô Việt Nam số 8 (2005), trang 53 thì ở huyện Mi Sơn, tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc có đền Tam Tô (ông Tô Quốc Bảo đã đến thăm) thờ 3 bố con người Họ Tô (Tô Tuần 1009 – 1066, Tô Thức 1037 – 1101, Tô Triết 1039 - 1112) đều là đại văn hào thời kỳ Bắc Tống.

Nếu Họ Tô Đại Tôn xã Thạch Bằng gốc rễ là từ Tam Tô thì thời gian đến Việt Nam phải là sau năm 1000, tức là vào thời Nhà Lý, không thể vào thời Tiền Lê.

                               Họ Tô Việt Nam