Thu hoạch chè ở Phúc Lương, Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên (Ảnh TL)

          Thủy tổ Họ Tô Văn thôn Na Đon, Phúc Lương, Đại Từ, Thái Nguyên: Tổ ông Tô Văn Lộc dân tộc Tày; Tổ bà Lý Thị Tay, từ Quảng Đông Trung Quốc chạy loạn sang Việt Nam, lúc đầu đến tạm cư tại Yên Lãng, Đại Từ, sau đến định cư làm ăn sinh sống tại thôn Na Đon, Phúc Lương, sinh con đẻ cháu và trở thành Thủy tổ của Họ Tô Văn thôn Na Đon, Phúc Lương, Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, tính đến nay đã trên 200 năm.

          Nghề nghiệp chính là làm ruộng. Thủy tổ có ba người con trai; cả là Tô Văn Bình, hai là Tô Văn Đề, ba Tô Văn Lưu.

          Đến đời thứ ba phân chi và trở thành tiên tổ của ba chi:

- Chi cả Tô Văn Bình vợ Lê Thị Ân

- Chi hai Tô Văn Đề vợ Tống Thị Bách

- Chi ba Tô Văn Lưu vợ Nguyễn Thị Xuân

          Đời thứ ba có 2 sự kiện xảy ra trong họ:

          1. Chi cả có Tô Văn Miêu đời 3, con của cụ Tô Văn Bình đi ở rể nhà họ Hoàng cùng thôn, theo phong tục, người đi ở rể không được mang giỗ đi theo và con sinh ra phải mang họ mẹ vì vậy việc cúng giỗ Tổ phải giao lại cho em chú thay anh đảm nhiệm.

          2. Chi ba có Tô Văn Gấm đời 3, con cụ Tô Văn Lưu đi làm con nuôi nhà Họ Ma ở Bình Văn, Chợ Mới tỉnh Thái Nguyên, sau khi lấy vợ sinh con, tất cả các con, cháu của ông đến nay là 6 đời đều mang Họ Ma và hình thành ở Bình Văn một cành họ Tô của chi ba tại Chợ Mới, nhưng mang Họ Ma.

          Đến đời thứ 5 thứ 6 con cháu các chi phát triển rất đông nhiều gia đình sinh từ 7 đến 9 con và rất nhiều con trai.

Tính từ khi Thủy tổ sáng lập đến thế hệ mới sinh đã được 8 đời, gồm 59 hộ với trên 300 nhân khẩu, ba chi đều sống quần tụ tại Na Đon. (Chưa tính còn một cành của chi ba ở Bình Văn, Chợ Mới mang họ Ma).

Trưởng họ và trưởng các chi hiện nay:

- Trưởng họ Chi cả là ông Tô Tiến Lực đời thứ 6, con ông Tô Đức Triệu và bà Hoàng Thị Tố

- Trưởng Chi hai là ông Tô Lơ đời thứ 4, con ông Tô Văn Hùng và bà Nguyễn Thị Lợi

- Trưởng Chi ba là ông Tô Viết Thắng, đời thứ 6, con ông Tô Viết Thú và bà Dương Thị Đức

Và một cành của Chi ba mang họ Ma ở Bình Văn, Chợ Mới, Thái Nguyên.

          Gia phả, từ đường và mộ tổ:

Từ xưa các thông tin và gia phả đều được viết dưới dạng phủ ý, vì vậy các chi đang tiến hành chắp nối lại để viết thành gia phả. Dòng họ không có từ đường chung, vì các gia đình đều có ban thờ riêng. Nhà Trưởng họ có ban thờ tướng thờ từ đời thứ nhất Thủy tổ trở xuống. Giỗ Thủy tổ mùng 6 tháng Hai âm lịch, Trưởng họ tự cúng giỗ Tổ tại nhà mình. Giỗ cụ Tổ của từng chi do Trưởng chi tự cúng ở nhà Trưởng chi, các gia đình không phải Trưởng họ, Trưởng chi thì cúng đến đời cụ tứ đại trở xuống. Mộ Thủy tổ và Tổ nhiều đời đều đã được xây và chôn cất tại một khu đất vườn nhà của Chi ba tại xã Phúc Lương. Hàng năm từ 19, 20 tháng Chạp đến giáp Tết, con cháu đi tảo mộ. Trưa 30 tết gia đình sắm tiền vàng và làm mâm cơm cúng mời Tổ tiên về nhà ăn tết với con cháu.

          Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc có nhiều người tham gia lực lượng vũ trang, có 3 người là chiến sỹ Điện Biên. Hiện nay có Trung úy Tô Hoàng Anh, đời 8 đang đóng quân ở đảo Trường Sa Lớn, trực tiếp làm nhiệm vụ bảo vệ biển đảo.

          Trình độ học vấn ở mức bình thường, trong họ có một số người là nhà giáo như ông Tô Văn Hoan, đời 5, nguyên Phó hiệu trưởng Trường phổ thông trung học Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.

          Chi họ có ông Ma Đình Tòng, đời 4 (họ Tô đổi họ Ma), nguyên là Tỉnh ủy viên, Trưởng ty Y tế tỉnh Thái Nguyên.

          Tô Văn Sâm