Ngày 30 tháng 3 năm 2013, Thường trực Ban liên lạc họ Tô Việt Nam gồm các ông Tô Bỉnh, Tô Quang Mậu và Tô Văn Liệt đã đi thăm, chắp nối và tìm hiểu các chi họ Tô huyện Đông Anh, ngoại thành Hà Nội:

1- Họ Tô làng Mỹ Nội, xã Bắc Hồng:

Khởi tổ họ Tô làng Mỹ Nội là cụ Tô Hữu Trí. Cụ Trí có 3 con trai, người con trai cả vẫn ở lại làng Gốm, nay là làng Sơn Du, xã Nguyên Khê, huyện Đông Anh và hình thành 1 chi họ ở đó. Còn cụ Trí cùng vợ và 2 con trai thứ từ làng Gốm đến định cư, sinh cơ lập nghiệp tại làng Mỹ Nội từ cuối thế kỷ 18. Họ Tô làng Mỹ Nội định cư tại đây đến nay được 9 đời, có 4 cành, 74 hộ với 366 nhân khẩu.

Dòng họ đã xây mộ Tổ, lập gia phả. Ngày giổ Tổ họ Tô làng Mỹ Nội là ngày 8 tháng 5 và 12 tháng chạp hàng năm.

Từ nhiều đời nay phần lớn người họ Tô Mỹ Nội làm nghề nông. Từ ngày hoà bình lập lại (1955), có một số người làm nghề thợ nề, thợ mộc, trồng cây cảnh, thoát ly làm công nhân, dạy học, thầy thuốc, buôn bán, dịch vụ… Nhìn chung các hộ đủ ăn, không có hộ nghèo, 30% số hộ có mức sống khấm khá.

Toàn chi họ hiện có 19 người tốt nghiệp đại học, trong đó có 6 thạc sỹ, 1 phó giáo sư, tiến sỹ, thầy thuốc ưu tú.

2- Chi họ Tô thôn Xuân Nộn, xã Xuân Nộn:

Khởi tổ họ Tô thôn Xuân Nộn xã Xuân Nộn (trước đây gọi là xã Đào Nguyên) là cụ Tô Minh Đức, có khả năng từ Yên Phong Bắc Ninh đến lập nghiệp tại đây đã hơn 200 năm. Cụ Tô Minh Đức sinh 4 con trai là: Tô Văn Long, Tô Văn Ly, Tô Văn Quy, Tô Văn Phượng. Ba ông Long, Ly, Quy ở lại Đào Nguyên trở thành 3 cành hiện nay. Còn ông Tô Văn Phượng đi lính cho cụ Đề Thám và lập nghiệp ở Bắc Giang thành 1 chi ở đó.

Ông Tô Văn Long, sinh ông Tô Văn Lăng, ông Tô Văn Lăng sinh 4 con trai: Tô Văn Kiên, Tô Văn Cố, Tô Văn Bền, Tô Văn Chắc. Hai ông Bền và Chắc không có hậu duệ. Ông Tô Văn Kiên là ông nội của ông Tô Văn Dương - Tộc trưởng hiện nay của chi họ Tô Xuân Nộn. Đến nay chi họ vẫn chưa có nhà thờ riêng.

Thân sinh ông Tô Văn Dương là cụ Tô Văn Phách, làm lý trưởng nhưng sớm giác ngộ, là người đứng ra thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên ở xã Đào Nguyên vào năm 1945 do ông làm bí thư. Đến năm 1949, trong một cuộc họp, do bị lộ nên giặc Pháp đã bao vây đốt làng, vì thế gia phả dòng họ cũng bị đốt cháy. Trong trận càn đó ông Tô Văn Phách và hàng chục người con họ Tô cùng 49 du kích đã bị bắt, bị giết hại. Nhờ có bố vợ làm bá hộ, anh ruột vợ làm quan huyện, nên ông Phách được giặc thả ra. Ông tiếp tục hoạt động, đến năm 1950 lại bị giặc bắt, rồi được người thân bảo lãnh xin ra và đưa lên chiến khu ở Thái Nguyên tiếp tục hoạt động cho đến ngày hoà bình lập lại.

Tính đến nay, họ Tô thôn Xuân Nộn đã lập nghiệp tại đây 11 đời. Hiện có hơn 40 nóc nhà, 54 hộ với gần 200 khẩu. Nghề nghiệp chính là làm nông nghiệp.

3- Chi họ Tô thôn Thuỵ Lôi, xã Thuỵ Lâm.

Do sổ sách gia phả của dòng họ đều bị đốt hết trong thời kỳ chuyển đổi chính quyền, nên chỉ có thể tìm hiểu nguồn gốc của chi họ qua một số dòng ở bia đá nhà thờ. Theo đó, Khởi Tổ họ Tô thôn Thuỵ Lôi có xuất xứ từ xóm Đức Lâm, xã Yên Phụ, Yên Phong Bắc Ninh đến. Nhưng đến vào thời gian nào và đến nay đã được bao nhiêu đời thì không rõ. Chỉ biết rằng Cụ Tô Phúc Đạo, vợ người họ Chu, hiệu Từ Hiền sinh được 4 người con trai, hình thành  4 cành đều lớn lên, làm ăn sinh sống tại Đức Lâm - Yên Phụ. Về sau do bất đồng với cành trưởng là Tô Long Dỗi, nên chi thứ 2 có cụ Tổ là Tô Phúc Thanh rời bỏ quê hương chuyển đến lập nghiệp với ngoại Tổ ở xóm An Tập.

Còn cành 3 và cành 4 cũng từ bỏ quê hương Đức Lâm di chuyển xuống Sái làm ăn sinh sống. Sau này di chuyển xuống Ma Lôi, tức Thuỵ Lôi - Thuỵ Lâm ngày nay.

Tộc trưởng chi họ Tô Thuỵ Lôi hiện nay là cành trưởng cành 1 là ông  Tô Văn Thanh. Trưởng cành 2 là ông Tô Văn Khải. Trưởng cành 3 là ông Tô Văn Minh. Cả 3 cành đều sinh sống tại xã Thuỵ Lâm. Hiện tại có 177 suất đinh. Ngày giỗ cụ Tổ Tô Phúc Đạo và cụ Bà Từ Hiền là ngày mồng 1 tháng Chạp.

Điều thú vị là khi đến đây nghe các cụ đọc lại 1 câu ca có từ ngàn xưa là “Em Quan Thị, chị Chúa Bà”. “Quan Thị” nghe nói là Trưởng Từ đường họ Tô, cụ Tô Tướng công, sanh tại Đức Lâm xã Yên Phụ Bắc Ninh, đỗ tiến sỹ và làm quan nội chính triều Lê Thái Tổ. Còn “Chúa Bà” là Quỳnh Hoa Công chúa thời kỳ đầu của Triều Lê, có tên là Tô Thị Liên. Từ câu ca này, đoàn Ban liên lạc đã cùng ra dâng hương tại phần mộ của “Chúa Bà” Tô Thị Liên. Tuy còn rất đơn sơ, lại nằm giữa ruộng lúa, nhưng vẫn được thường xuyên hương khói. Riêng phần mộ của “Quan Thị” thì nghe nói vẫn còn, nhưng chưa được trùng tu xây dựng lại.

Khi trao đổi với các vị đại diện cho bà con họ Tô thôn Thuỵ Lôi, cũng như với các chi họ khác, Đoàn đã hướng dẫn chi họ viết bổ sung bản giới thiệu về chi họ mình để đưa vào sách “Họ Tô Việt Nam”. Đoàn đã chụp ảnh lưu niệm, chụp những hiện vật quý còn sót lại sau những biến cố lịch sử như: hoành phi, câu đối, cổng nhà thờ họ ... Đoàn cũng nhắc nhở và vận động bà con sớm trùng tu, xây dựng phần mộ của “Quan Thị” để bà con họ Tô và người dân có thể thường xuyên hương khói.

                                                                                        TTHTVN