Đình Hạc Sơn, xã Châu Sơn được tu bổ từ nguồn xã hội hóa (Ảnh TL)

Khởi tổ của Họ Tô làng Hạc Sơn (xã Châu Sơn, Ba Vì, Hà Nội) là cụ Tô Duy Phẩm. Con cháu ngày nay nghe truyền lại quê quán của cụ là vùng Khổng Châu, Nghệ An nhưng chưa xác định rõ là huyện, xã nào. Cụ đi chu du khắp thiên hạ, khi đến xứ Đoài thấy làng Hạc Sơn phong cảnh hữu tình đất đai màu mỡ, thiên thời địa lợi, cụ quyết định ở lại làng Hạc Sơn sinh cơ lập nghiệp. Trong nhà thờ có câu “Hệ xuất gia Khổng Châu du gia Hạc Sơn quyết cư”

Cụ Tô Duy Phẩm kết duyên cùng cụ bà Bùi Thị Thôi sinh ra dòng Họ Tô làng Hạc Sơn ngày nay và được suy tôn là Thủy tổ của Chi Họ Tô làng Hạc Sơn,. Ông Tổ đời thứ hai là Tô Công Danh, Tổ bà là Lê Thị Hiền.

Hai ông bà Tô Công Danh và Lê Thị Hiền sinh được 4 con trai. Con trai trưởng không có con trai nối dõi. Ba người con thứ đời thứ 3 trở thành ông Tổ của 3 phân chi hiện nay.

Từ khi Thủy tổ về đây lập nghiệp đến nay đã trên 300 năm. Hiện nay họ Tô làng Hạc Sơn có 3 phân chi, 6 cành với 100 hộ, 200 đinh khoảng 500 nhân khẩu. Tính từ Thủy tổ, chi họ đã truyền kế được 11 đời, con cháu sống rải rác khắp cả nước, nhưng đa phần là tập trung tại làng Hạc Sơn.

Người Họ Tô làng Hạc Sơn sống chủ yếu bằng nghề nông, đời sống khấm khá. Con em được học hành chu đáo, các cháu đều tốt nghiệp phổ thông trung học. Có 20 người có bằng cử nhân, 1 người có bằng thạc sĩ.

Trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, con em Họ Tô đã có trên 100 người tham gia lực lượng vũ trang bảo vệ Tổ Quốc. Có 9 liệt sĩ, 4 thương binh, có 3 người là sĩ quan cấp tá, 22 người là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam.

                                                                                                   Tô Ngọc Minh (Tộc trưởng)