HỌ TÔ LÀNG TRẢO NHA

(nay là thôn Tiến Thành, xã Kỳ Khang, huyện Kỳ Anh, Hà Tĩnh)

Theo các cụ truyền lại, vào khoảng năm 1770 đến năm 1790, cuối triều nhà Lê, đầu triều Tây Sơn, có 2 anh em người Họ Tô từ Bắc vào đất Kỳ Anh sinh sống;  đến nay khoảng trên 300 năm. Người anh là cụ Tô Đình Sơn, sinh vào khoảng những năm từ 1737 đến 1747. Cụ bà chưa rõ họ, tên.

          Cụ Tô Đình Sơn là người có công cùng Họ Hồ, Họ Hoàng lập nên làng Trảo Nha thời bấy giờ. Theo Việt lịch triều đăng khoa lục đời Cảnh Hưng 1779 đã có tên làng Trảo Nha, là một đơn vị hành chính của tổng Cấp Dẫn. Tên làng Trảo Nha có từ năm nào hiện vẫn chưa rõ, chỉ biết có tên: Nha Tân, Nha Tiến, Nha Thành hợp lại thành làng Trảo Nha. Di tích còn sót lại là một ngôi đền thờ Thành hoàng làng gồm 3 gian, làm bằng gỗ lim, trạm trổ cầu kỳ, được xây dựng từ năm 1855. Năm 1963 hợp nhất với làng Sơn Hải có tên gọi Hải Thành. Năm 1990 lại tách thành hai làng và Trảo Nha có tên Tiến Thành. Cụ Tô Đình Sơn được họ tộc tôn xưng là Tổ khai sáng. Kỵ nhật cụ Thủy tổ Tô Đình Sơn vào ngày 8 tháng 10 âm lịch. Kỵ nhật Tổ bà vào ngày 27 tháng 8 âm lịch.

          Người em là cụ Tô Đình Lan, nghe các cụ truyền lại là cụ đi lính cho vua Quang Trung – Nguyễn Huệ, hy sinh ngoài mặt trận khi chưa lập gia đình. Hiện có mộ được chiêu hồn sở táng tại khu Lăng mộ của họ ở quê.

          Cụ Tô Đình Sơn sinh được 7 người con (3 trai, 4 gái); các con trai của là:

          Ông Tô Đình Khành, sinh vào khoảng từ năm 1770 đến 1775. Bà vợ ông chưa rõ tên, tuổi, sinh quán.

          Ông Tô Đình Lý sinh năm 1778; ông bà sinh được 6 người con trai.

          Ông Tô Đình Cầu sinh năm 1780; ông bà sinh được 5 người con (2 trai, 3 gái).

          Hiện nay chi Họ Tô tại thôn Tiến Thành có 2 cành. Cành trưởng con cháu hậu duệ của ông Tô Đình Khành và lấy mộ cụ Tô Đình Sơn là mộ Tổ. Người đứng đầu chi họ là ông Tô Đình Niềm.

          Cành thứ do hậu duệ con cháu của hai ông Tô Đình Lý và Tô Đình Cầu, lấy phần mộ cụ Tôn Đình Lan làm mộ Tổ. Người chịu trách nhiệm biên soạn gia phả, chăm lo phần mộ và nhà thờ Cành thứ hai là ông Tô Thái Hồng - Trường Cành hai. Hiện hai chi Họ Tô ở thôn Tiến Thành có 2 nhà thờ và 2 mộ Tổ. Tuy san làm hai cành, nhưng con cháu vẫn sống đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống.

          Tính từ Thủy tổ Tô Đình Sơn đến hậu duệ đời nay là 10 đời.

          Hai chi Họ Tô tại thôn Tiến Thành hiện nay có 128 hộ với 249 đinh và 490 nhân khẩu. Trong đó Cành trưởng có 53 hộ với 101 đinh và 210 nhân khẩu; Cành thứ có 75 hộ với 148 đinh và 280 nhân khẩu.

          Do hoàn cành kinh tế và điều kiện làm ăn, một số hộ chuyển cư đi các tỉnh miền Nam như Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Lâm Đồng, Gia Lai, Đắc Lắc; một số ở xã Kỳ Đồng cùng huyện Kỳ Anh nhưng chưa có điều kiện thống kê được. Con cháu Họ Tô có nghĩa khí và yêu nước. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, toàn họ có 40 người tham gia Quân đội Nhân dân Việt Nam, trong đó có 6 người hy sinh vì Tổ quốc.

          Người Họ Tô thôn Tiến Thành từ xưa tới nay chăm học, chăm làm, ngành nghề chủ yếu là nông nghiệp, một số thoát ly làm cán bộ, công chức Nhà nước, dạy học và các ngành nghề khác. Tuy đời sống còn khó khăn, nhưng con cháu trong họ chịu khó học hành, rèn luyện. Trong họ có 24 người tốt nghiệp đại học, trong đó có 3 người là thạc sĩ.

                                  Tô Đình Niềm (đời thứ 7 của Thủy tổ Tô Đình Sơn)